José is 34 en heeft een verstandelijke beperking. Ze woont begeleid en werkt drie dagen per week bij een lunchroom. Met haar vrienden, familie en collega’s houdt ze contact via WhatsApp. Op haar telefoon staat een simpele agenda met haar weekplanning. José heeft weleens geprobeerd een Facebookaccount aan te maken, maar dat lukte niet goed. De begeleiding zei bovendien dat ze beter niet te veel op internet kon zitten omdat dat gevaarlijk kon zijn.
Wie zich eenvoudig door het digitale landschap beweegt, plukt daar voortdurend de vruchten van. Van internetbankieren tot Twitteren en van calorieën tellen tot het laatste nieuws opzoeken, apps maken het leven makkelijker én leuker.
Brug en hefboom
In potentie geldt dit ook, misschien juist, voor mensen met een (verstandelijke) beperking. Een app kan hen op twee manieren helpen. Het kan een brug zijn die toegang geeft tot diensten die anders niet beschikbaar zijn. Iemand die moeilijk loopt, kan bijvoorbeeld online boodschappen doen en die laten bezorgen. Een app of apparaat kan ook een hefboom zijn, die een specifieke beperking compenseert. Denk aan een beeldhorloge voor mensen die moeite hebben met hun dagstructuur en niet kunnen lezen. Of in het geval van José de vereenvoudigde agenda op haar telefoon.
Ans start en speelt zelfstandig haar favoriete spelletje.
Digitale inclusie is sociale inclusie
Digitale media zijn steeds meer geïntegreerd in ons dagelijks leven. Maar wat als je er geen toegang toe hebt? Volgens Ilse Mariën, die digitale (on)gelijkheid en mediagebruik van kwetsbare groepen onderzoekt, is digitale inclusie noodzakelijk voor sociale inclusie. In andere woorden: als je digitaal niet meekomt, word je achterstand in de maatschappij alleen maar groter. Je mist immers kansen die anderen wel hebben.
Zorg voor digitale inclusie
Voor mensen met een beperking ligt (digitale) uitsluiting nadrukkelijk op de loer. Er zijn drie factoren die meespelen bij gebruik van digitale media:
- Toegang
- Attitude
- Vaardigheden
Op al deze punten is ondersteuning mogelijk. De mensen om José heen kunnen haar helpen met de juiste apparaten en apps. Ze kunnen haar aanmoedigen met een app te werken en met haar oefenen in het gebruik. Zo kan ook zij de vruchten plukken van digitale media.
Digitale media zijn niet moeilijk en gevaarlijk
Je zou verwachten dat zorginstellingen alles op alles zetten om cliënten volwaardig deel te laten nemen aan de samenleving. Oók op het gebied van digitale media. Dit blijkt echter (nog) niet het geval. De houding van José’s begeleiders is geen uitzondering. Veel hulpverleners vinden dat digitale media niet zijn weggelegd voor mensen met een verstandelijke beperking en zelfs gevaarlijk zijn. Daarnaast missen veel zorgprofessionals zelf de competenties om met nieuwe technieken en apps om te gaan. Voor José en veel anderen met een verstandelijke beperking is dit gebrek aan ondersteuning een groot probleem. Ze zijn immers afhankelijk van zorgprofessionals. Het is de taak van deze professionals om participatie te bevorderen en te doen ‘what it takes’. Als dat gebruik van digitale media is, zullen ze zich daarin moeten bekwamen. Zorgprofessionals moeten kortom meegroeien met hun tijd.
Zorginstellingen aan zet
Het is niet eerlijk om alleen naar zorgprofessionals te wijzen. Het zijn hun werkgevers, de zorginstellingen, die in veel gevallen achter de feiten aanlopen. Zij ondersteunen de zorgprofessionals te weinig in het gebruik van digitale hulpmiddelen en werken daarmee digitale en sociale uitsluiting van cliënten in de hand. Ze kijken ook te weinig naar de positieve functie die technologie voor mensen met een verstandelijke beperking kan hebben. Daarmee staan ze oogluikend toe dat de kloof tussen mensen met en zonder beperking steeds groter wordt. Wat voor de zorgprofessional richting de cliënten geldt, geldt evengoed voor de zorginstelling richting de zorgprofessional. Zorg voor toegankelijke en veilige apps die de zorgprofessional kan inzetten. Geef je medewerkers voldoende instructie over het gebruik van deze hulpmiddelen en enthousiasmeer ze zodat ze de apps ook graag gebruiken. Ook hier draait dus alles om toegang, vaardigheden en attitude.
Meer lezen?
Zie je het belang van digitale inclusie en wil je hier meer over weten? Kijk dan ook eens naar deze artikelen en websites:
- Een uitgebreide versie van dit artikel: Zorg voor Digitalisering in de zorg. i.s.m. Jethro Hardeman en Sonja Heijkamp
- Voor meer over de brug- en hefboomfunctie van digitale media: Rafferty J., Steyaert Jan. Social work in a digital society, Health and social care in the community (2007),p. 165-175
- Mariën, I., & Prodnik, J. (2014) Digital inclusion and user (dis)empowerment: a critical perspective (2014), Info 16 (6), p. 35–47. Voor meer over het werk van Ilse bekijk je haar site ilsemarien.com (aanrader!)
- Carerplus.eu ondersteunt de ontwikkeling van digitale competenties en digitaal-ondersteunde professionele vaardigheden van hulpverleners, met een nadruk op de toepassing van deze vaardigheden en competenties ter verbetering van de kwaliteit van verzorging voor mensen met een zorgvraag.
- SmartHealth.nl blogt onder meer over eHealth en mHealth, over ICT in de zorg en apps en websites, privacy, persoonlijke data en consumententechnologie.
Sanne van der Hagen denkt na over toegankelijkheid en e-inclusie, traint begeleiders van mensen met een beperking, zit altijd vol ideeën en spart graag met gebruikers, opdrachtgevers en kennisdelers.